Futbol Endüstrisi ve UEFA Finansal Fair-Play (FFP)

Bilindiği üzere tüm dünyada futbol en yaygın ve seyircisi çok olan spor dalıdır. Natheniel Creswick ve William Prest adlı iki futbol sever tarafından, herhangi bir kurum , okul ya da üniversiteye bağlı olmadan , 24.Ekim.1857 tarihinde dünyanın ilk futbol kulübü olan Sheffield Football Club’ü kuruldu ve futbol tarihindeki yerini aldı. Kuzey İngiltere’de bulunan kulüp Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA)  tarafından, halen futbol oynayan dünyadaki en eski kulüp olarak tanınmaktadır. Sheffield FC kuruluşunun ilk yıllarında “Sheffield Kurallarına” göre oyunlar oynadı ve 1878’e kadar yeni İngiliz Futbol Birliği’nin “FA”nın  kurallarını resmî olarak kabul etmedi. 1862 yılında Uppingham Koleji öğretmenlerinden John Charles Thring’in yazdığı oyunun ilk kurallarının uygulanmaya başlamasıyla birlikte,  futbol organize olmaya başladı. 1863 yılında İngiliz Futbol Birliği’nin (Football Association) FA’nın kurulmasıyla resmiyet kazanan bir spor dalı hüviyetine büründü. Devamında İngiltere’den, başlayarak, başta İngiliz kolonileri olmak üzere tüm dünyaya hızla yayıldı. Zaman içinde çok sevilen bir spor dalı olan futbol, toplumların sosyal hayatlarında giderek daha fazla yer alan çok önemli bir faaliyet haline geldi. 168 yıl önce kurulan ilk futbol kulübü olan Sheffield Football Club’ü ‘nün günümüze kadar mücadele etmesi takdir edilecek bir durumdur. Burada ciddi, dikkatli, dengeli bir yolun izlendiği görülmektedir.  168 yıl aralıksız mücadele etmek kolay değil. Başarı günü kurtarma kısa vadeli projelerle değil, kalıcı ve uzun vadeli projelerle gelir.

Futbola ilginin artması beraberinde futbol ekonomisini de oluşturdu. Dünyada ve Ülkemizdeki futbol gelirleri bütün paydaşları ile birlikte milyar ABD doları ve milyar Avrolar ile çok büyük gelirlere ulaşmıştır. Gelirlerin bir kısmı Avrupa futbolundan gelmektedir. Ülkemizde futbol gelirleri Avrupa gelirlerinin % 4 ünü oluşturmaktadır. Özellikle son yıllarda Avrupa gelirleri  % 8-12 artarken, futbolumuzda % 250 ‘lere varan bir artış görülmüştür. Avrupa ve Ülkemiz futbolu gelirlerinde büyük bir artış varken , kazancında , karlılık oranında bazı Avrupa kulüpleri aynı oranda kar etmişler, Ülkemizde istenilen artış maalesef sağlanamamıştır. Burada Ülkemiz Kulüp Yönetimlerinin yanlış finans politikaları etkili oldu. Ticarette kar-zarar birlikte değerlendirilmektedir. Bu durum maalesef Ülkemizde yoktur. Yanlış transferler ve tek taraflı yanlış sözleşmeler kulüplerimiz çok ağır borçlara sokmaktadır. Tek taraflı sözleşmeler nedeniyle yabancı teknik direktörlere ve futbolculara astronomik tazminatlar ödenmekte,  Ülkemiz dövizinin yurt dışına gitmesine sebep olmaktadır.

Zaman içinde yıllar ilerledikçe, futbola karşı olan ilgi artarak devam etmiş ve etmektedir. Spora ve futbola ilginin artması ile yeni iş  alanları oraya çıkmış, futbol ekonomisinin, endüstrisinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Spor özellikle de futbol, sadece bir spor olmanın ötesinde, ticari alanda kendi ekonomi değerlerini de ortaya çıkararak, futbol endüstrisini  gerçekleştirmiştir. Futbol endüstrisi nedir diye sorguladığımızda; futbol oyunu ile ilgili tüm ürün, hizmet, araç ve gereçlerin üretilmiş, hazır hale getirilmiş haliyle tüketicilere sunulması , satılması şeklinde olarak anlaşılmaktadır. Özetle Futbol endüstrisi, “ futbol oyununda üretim etkenlerinin kullanılarak bir ürünün  ve hizmetin meydana getirilmesi ve bunların tüketicilere pazarlanması, ücreti karşılığında aktarılması  “ olarak tanımlanmaktadır.

Ortaya çıkan bu yeni durumda sponsorluk ve reklam sporda, özellikle futbolda önemli bir yer tutmaktadır.1900 lü yılların son çeyreğinde , başta İngiltere olmak üzere Avrupa’daki kulüplerin, 1900 lü yılların sonunda da Ülkemizde Devletimizin  destekleriyle yeni spor tesisleri, stadyumlar yapılmış,  kulüplerimizin gelirlerinde önemli artışlar sağlanmıştır. Özellikle televizyon kanallarının oldukça yüksek naklen yayın ücret ödemeleri, reklam ve sponsorluk gelirleri, ürünlü logo gelirleri büyük bir futbol endüstrisini ortaya çıkarmış , kulüplerimize ek gelirler sağlamıştır. Zaman içinde şirkete dönüşen kulüplerde futbolcu transferleri de devreye girince oldukça önemli bir finans kaynağı sağlanmıştır. Ancak burada doğru ve yerinde yönetim esastır. Yanlış transfer politikaları, kulüpleri hizmet almadan borca sokan sözleşmelere çok dikkat edilmesi çok önemlidir. Zira günümüzde kulüplerin yönettikleri fonların büyüklüğü çok fazla artmıştır. Kulüp yöneticileri, doğru ve gerçek bilgilerle kulübün finansal durumunu çok iyi ve başarılı yönetmek zorundadırlar. Aksi durum kulübü zora sokar. Her geçen gün büyüyen ve gelişen futbolda, kulüplerin alt yapılarını ihmal etmeleri, anormal yüksek transfer ücretlerinin artması üzerine, Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA ) tarafından, futbol kulüplerinin özellikle finansal durumunu içeren ve uyum derecesi kriterleri ile değerlendirilen UEFA  Finansal Fair-Play (FFP) kurulları kuruldu. İki yıllık bir hazırlıktan sonra, 2014-2015 sezonunda uygulama başladı. Yapılan incelemelerde, kulüplerin geçmiş üç sezonlarındaki mali tabloları, borç alacak durumları kontrol edildi. Bu denetimlerde o günlerdeki dört büyükler olarak adlandırılan kulüplerimizin harcamaları da denetlenmeye başlandı. Değerlendirme geçmiş üç sezon için, kulüpler kazandıklarından sadece beş milyon Avro fazla harcayabilir, “ bütçede sapma miktarı “ koşulu kabul edildi. Ancak birçok kulübün büyük borç altında olmaları nedeniyle, bu miktar tepki çekti. Bunun üzerine UEFA 2018-2019 sezonuna kadar, kulüplerin aşamalı olarak denk bütçe yapabilmeleri için bu sapma miktarını şartlı olarak; 2013-2014 ve 2014-2015 sezonları için 45 milyon Avro, 2015-2016 , 2016-2017 ve 2017-2018 sezonları için 30 milyon Avro olarak belirledi. Ancak burada en önemli husus, sapma miktarlarının kabul edilebilir koşulu; bu miktarın tamamen kulüp hisse sahibi veya ilişkili tarafların katkıları ve destekleriyle karşılanmasıdır. Devamında daha da önemli olan kulüpler tarafından stadyumlara, eğitim tesislerine gençlik gelişim programları ve kadın futboluna yapılan yatırımlar ve bu amaçla yapılan giderler, aşan tutar hesaplamasında gider olarak gösterilememektedir. Yapılan düzenlemeler ile ilgili kurallara çok önem verilmektedir. Denetimlerde en önemli kriter “Fair – Play kriterleri” dir. Burada amaç ve istenilen; kulüplerde finansal yapının güçlenmesi, sağlamlaştırılması, devamlılık arz eden dengeli, rekabete dayalı ve sağlıklı bir bütçenin uygulanmasıdır. Esas olan UEFA organizasyonlarına katılan kulüplerin “Fair – Play” kriterleri içinde, dengeli  ve denk bütçenin sağlanması ve uygulanmasıdır. Bu uygulamalarda amaç, kulüplerin, faaliyetlerinde sezon sonunda tazim edilen denk bütçenin yerine getirilmesidir. Bunu sağlayamayan kulüpler  UEFA tarafından cezalandırılmaktadır. Ama zaman zaman bazı kulüpler buna dikkat etmiyorlar. 2022 yılı Eylül ayında  UEFA Kulüp Finansal Kontrol Kurulundan (CFCB) yapılan açıklamada, finansal Fair – Play kurallarına, denk bütçe kriterlerine  uymayan 8 kulüp ile ( Beşiktaş,  Milan, İnter Juventus, Roma, Monaco, Olimpik Marsilya ve Paris Saint – Germain (PSG)  yapılandırma anlaşması imzaladı. Bu kulüpler 5 mali yılın incelenmesi sonucu denk bütçe gereksinimlerini karşılayamadıkları için cezalandırıldılar. Ne acıdır ki, bu kulüplerden biri de Beşiktaş. Söz konusu 8 kulübün toplamda 172 milyon avroluk UEFA katılım gelirlerine tedbir konulduğu ifade edildi. Bu tutarın yüzde 15’lik kısmına denk gelen 26 milyon avronun kulüpler tarafından ödeneceği, kalan 146 milyon avronun (yüzde 85) ise kulüplerin yapılandırma sözleşmelerindeki hedeflere uymasına bağlı olarak ödeneceği kaydedildi. Buna göre Beşiktaş 4 bin avro ceza ödemişti. Yapılandırma anlaşmaları gereği gözlem listesinde bulunan Medipol Başakşehir anlaşmaya kısmen uyduğu bu nedenle 2022-2023 sezonu için oyuncu tescil kısıtlaması getirildiği ifade edilmişti. Denk bütçe kriterlerine uyan Fenerbahçe ve Trabzonspor’un , gelecek dönemler için yakından gözlenmeye devam edileceği belirtilmişti. Görüldüğü üzere UEFA tüm kulüpleri çok sıkı bir denetim altında tutmaktadır. Ancak kulüplerimiz bu sıkı denetime rağmen, yanlış transferler nedeniyle cezalı duruma düşüyorlar. Döviz cinsinden aşırı yüksek transfer ücretleri ve maaşlara rağmen yine de istenilen başarı gelmemektedir. Yabancı teknik direktörler yönetiminde, kadrolarında  çok fazla  sayıda  pahalı yabancı futbolcu olan ve Avrupa’da mücadele eden kulüplerimiz yine de pek başarılı olamıyorlar. Bu durumun çok iyi incelenmesi ve değerlendirilmesi gereklidir.                                                                   

Bahri VRESKALA

bahrivreskala@gmail.com

İstanbul-İzmir Gençlik ve Spor e. İl Müdürü, TMOK Konsey Üyesi, İzmir Kulüpler

Birliği Kurucu ve Danışma Kurulu Üyesi, Türkiye Futbol Adamları Derneği İzmir

Şube Başkanı, Genel Merkez Yönetim Kurulu Üyesi, Ege Tenis Eğitim Vakfı

Kurucu Üye ve Başkanı, Atletizm, Futbol, Masa Tenisi, e. Hakemi, Atletizm, Sualtı

Yüzme Federasyonları e. Üyesi.